Amper één minuutje geleden keek ik nog naar een Zoom-interview tussen de Vlaamse Maud Vanhauwaert en een Nederlandse journalist naar aanleiding van de uitreiking vorig jaar van de Jan Campertprijs voor haar gedichtenbundel ‘Het Stad in mij’. Ik hou van de schrijfstijl van Maud Vanhauwaert en na een paar dagen onderdompeling in de gedichten van Marieke Lucas Rijneveld leek Maud VH een goed idee. Na de eerste vraag stopte ik al met luisteren. Ik bleef hangen aan een ‘detail’: hoe anders sprak de journalist het woordje ‘Het’ uit dan Maud Vanhauwaert. Hij hard en met accent op de ‘e’, zij eerder zacht. Hierdoor klonk dat woord bij beide personen nog zo anders.
Dat deed me denken aan artikels die ik een paar maanden geleden las over de verschillen in uitspraak tussen Nederlanders en Vlamingen. Een klassieker is de uitspraak van de letter ‘g’: zacht bij de Vlamingen, als een sterke klank bij de Nederlanders. Ik vroeg me toen af of deze verschillen in uitspraak ook een effect hebben op hoe een gedicht aanvoelt. Om het bij het voorbeeld van de ‘g’ te houden: wanneer ik iets ‘zachts’ wil zeggen, schrijf ik quasi automatisch woorden met veel ‘g’s’ (of ch), maar ervaart een Nederlandse lezer die deze letter anders uitspreekt dat dan ook wel als zacht? Ook woorden zoals ‘leef’ en ‘muur’ klinken verschillend: bij Nederlanders als tweeklanken (leejf, muujr) terwijl Vlamingen deze gewoon als ‘leef’ en ‘muur’ uitspreken. Maar er zijn blijkbaar ook verschillen in ritme, intonatie, woordgebruik en zelfs bij de plaatsing van een woord in een zin.
Maar terug naar het aspect uitspraak. Neem nu leenwoorden (woorden vanuit een andere taal): ze krijgen in beide landen een andere behandeling: sommige woorden worden in Vlaanderen ‘vervlaamst’ terwijl Nederlanders hun oorspronkelijke uitspraak behouden (tram/trem), bij andere woorden behouden Vlamingen dan weer de uitspraak van het land van herkomst, terwijl Nederlanders vernederlandsen (res·too·rã/res·too·rant).
Het grasduinen op internet kwam er trouwens nadat ik hier op de site een gedicht las en het twee volle dagen duurde voor ik snapte waarom dit gedicht met haar duidelijk rijmschema in de laatste zin dat schema ineens leek over boord te gooien waardoor ik het gedicht helemaal niet meer ‘voelde’, afgeleid door dat ineens niet meer rijmen. Dat was natuurlijk helemaal niet zo, mijn uitspraak was gewoon ‘te’ Vlaams: tram moest trem zijn.
Bij heel wat artikels (of artikelen?) vonden de lezers de visie van de auteurs weinig genuanceerd en ontstonden er ganse polemieken. Er werd o.a. gewezen op de vele verschillen die er zelfs binnen elk taalgebied al zijn. Zijn/lijken de verschillen tussen een Noord-Hollander en een (Nederlandse) Limburger namelijk niet groter dan deze tussen een Nederlandse Limburger en een Vlaamse Limburger? Of over bijvoorbeeld de uitspraak van de ‘r’: in Vlaanderen bestaan er van deze letter al 12 verschillende uitspraken, in Nederland blijkbaar zelfs 20, maar er zijn overlappingen. Hoe meer ik las, hoe minder eenduidig het werd. Maar wel interessant en leuk om te lezen.
Leuk? Dat woord doet me aan een artikel denken over de snelheid en mate van aanpassing bij het samenbrengen van Nederlanders en Vlamingen in dezelfde groep. Wat bleek? Vlamingen pasten hun taalgebruik (woorden, uitspraak, snelheid) al na een minuut of 10 aan. Nederlanders niet.
In elk geval: ik heb nog nooit zo veel het woord ‘leuk’ gebruikt dan sinds ik hier op de site ben. Maar ik tik me zelf op de vingers, mijn uitpraak noopt tot nuance: ik las net dat ‘leuk’ ook in Vlaanderen al veel wordt gebruikt en daardoor eigenlijk bijna al als een ‘Vlaams’ woord kan worden bestempeld (of kan bestempeld worden?) en niet louter als een Nederlands. Ja, mensen verplaatsen zich natuurlijk en taal evolueert. Maar voor jullie hieruit afleiden dat de beide ‘talen’ naar elkaar toe groeien: dat zou de laatste (tientallen) jaren net niet zo zijn.
Mijn volstrekt onwetenschappelijke conclusie van mijn zoektocht (nergens ging het natuurlijk over gedichten en gevoelens): gedichten zullen door de verschillen misschien gevoelsmatig anders overkomen dan de schrijver beoogde maar dit effect is niet de essentie van goed gedichten kunnen schrijven. Daarvoor zijn aspecten zoals kunnen observeren en deze observaties kunnen vertalen in treffende beeldspraak en metaforen, in spelen met taal veel belangrijker. Zou een Maud Van Hauwaert anders wel een Nederlandse prijs kunnen winnen en een Alfred Schaffer een Vlaamse zoals de Herman de Coninckprijs?
Voornaamste conclusie: de verschillende uitspraak van dat kleine en simpele woordje ‘Het’ leidde mij volledig af van mijn doel wat gedichten te lezen.
