Je manuscript is af en je wilt het als boek uitgeven in eigen beheer. Daar komt veel bij kijken. De vormgeving van het binnenwerk, bijvoorbeeld. Dat wordt opmaak genoemd. De opmaak is de uitstraling van je boek en is de manier waarop de tekst aan de lezer gepresenteerd wordt. Het oog wil immers ook wat!
Het opmaken van je boek is vooral een kwestie van uitproberen om zo de juiste keuzes te kunnen maken: welk papierformaat kies je, wat is een goed leesbaar lettertype, kies je voor uitlijning links of voor uitvullen, welke regelafstand leest fijn, wat moeten de marges worden.

Welke keuze je ook maakt, de leesbaarheid en gebruiksvriendelijkheid voor je lezers moet altijd voorop staan. Leef je dus niet uit in allerlei niet noodzakelijke instellingen als invoegingen, verschillende lettertypes, afwijkende alinea-instellingen, etc. Houdt de opmaak zo eenvoudig en consistent mogelijk.

Heb je de goede opmaak gevonden, controleer het dan door een paar pagina's uit te printen. Op een scherm oogt tekst namelijk anders dan in gedrukte vorm.

Welk programma is het meest geschikt voor het opmaken van het binnenwerk?

Bevat je manuscript enkel tekst en heb je het in Word geschreven? Maak het dan direct op in Word. Het programma biedt daarvoor voldoende hulpmiddelen.
Bevat je manuscript naast tekst ook veel afbeeldingen, grafieken, tabellen etc. dan is Adobe InDesign het beste programma om je boek mee op te maken. Het biedt meer en betere mogelijkheden voor grafische opmaak dan Word, al kan een complexe opmaak ook met Word gerealiseerd worden. Want Adobe Indesign heeft als grote nadeel dat het programma duur in aanschaf is en dat het lastig is om het goed onder de knie te krijgen.

Boekformaat

Je bepaalt eerst het boekformaat en daar pas je het papierformaat van je manuscript in je tekstverwerkingsprogramma op aan. Het papierformaat is dus gelijk aan het boekformaat. De meest gebruikte formaat is 14,8 x 21 cm (A5) .
Samen met marges en het gekozen lettertype bepaalt het boekformaat het totaal aantal pagina's van je boek. Telt je boek boven 300 pagina's, speel dan met marges of een iets compacter lettertype zoals Garamond, of kies voor het iets grotere formaat van 15,5 x 23,5 om het aantal pagina's te verminderen. Een boek moet niet te dik zijn. Dat ligt niet lekker in de hand, maar past ook niet door de brievenbus. Omdat de meeste boeken online besteld worden, wil je voorkomen dat je boek verzonden wordt via pakketpost. Dat kost de koper van jouw boek drie tot vijf euro extra, wat een reden kan zijn om het boek dan maar niet te kopen.

Marges

Met marges bepaal je de zetspiegel van je boek, het bedrukte deel van een blad. Marges zijn dus de witruimte rondom de zetspiegel. Het totale blad inclusief marges en zetspiegel, wordt bladspiegel genoemd. Marges moeten voor alle bladzijden in je boek gelijk zijn.
Een brede witruimte rondom de tekst is rustig voor de ogen en dat leest prettiger, dus stel de marges niet te krap in. Te krappe marges wordt vaak als 'niet mooi' ervaren.
Houdt als marge tussen 1,75 en 2 cm aan, afhankelijk van het gekozen papierformaat. Kies in je tekstverwerkingsprogramma voor de optie 'marges spiegelen' en stel de binnenkantmarge minimaal 2 mm en maximaal 5 mm groter in. Hierdoor krijgen de even en de oneven pagina's aan de rugzijde net iets meer ruimte.

Paginanummering

De eerste pagina is altijd de rechterzijde van het gedrukte, opengeslagen boek. Even paginanummers staan op de linkerpagina, oneven paginanummers staan op de rechterpagina.
Paginanummers kun je zowel boven als onder de hoofdtekst plaatsen. Het meest gebruikelijk is onderaan de pagina, uitgelijnd in het midden.
Paginanummering begint vaak na de titelpagina's, dus pas op bladzijde 5, maar de titelpagina's tellen in de nummering wel mee.

 De titelpagina's

Het binnenwerk van een boek begint altijd met de zogenaamde titelpagina's. De klassieke volgorde is:

• Pagina 1 - bevat enkel de titel
  Doordat deze pagina aan het schutblad (bij hardback) of de omslag van het boek (bij paperback) vastgelijmd zit, kan deze niet helemaal worden geopend. Deze pagina is dus niet geschikt als titelpagina en wordt derhalve enkel gebruikt voor het vermelden van alleen de titel van het boek
  
• Pagina 2 - blijft blanco
  Op deze pagina komt geen tekst, dus die lege pagina moet je in de opmaak van het binnenwerk opnemen
• Pagina 3 - de titelpagina
  Op deze pagina staat de titel van het boek en de naam van de auteur. Meestal is de titel in een wat groter lettertype dan de naam van de auteur
• Pagina 4 - het colofon
  In het colofon staan de brongegevens van de totstandkoming van je boek, zoals boektitel, auteursnaam (of pseudoniem ), ISBN, jaar van uitgave, copyright etc. Ook kun je deze pagina gebruiken om aan te geven dat het gaat om inhoud die zonder toestemming niet mag worden verveelvoudigd. Je bepaalt zelf welke gegevens je in het colofon wilt opnemen. Dus als het voor jou belangrijk is, dan kun je ook nog de vertaler, illustrator etc. toevoegen aan het colofon.

Tekstopmaak

Met de juiste tekstopmaak zorg je ervoor dat je tekst prettig leesbaar is, waardoor de lezer door blijft lezen. Tekst in een te klein lettertype of met de regels te dicht op elkaar is vermoeiend voor de ogen wat ten koste gaat van de leesbaarheid, waardoor de lezer snel afhaakt.
Nogmaals, welke keuze in opmaak je ook kiest: de leesbaarheid en gebruiksvriendelijkheid voor je lezers moet altijd voorop staan.

• Lettertype
  De eerste en een van de belangrijkste keuzes bij het opmaken van je boek is de keuze voor het lettertype.
  
  • Kies voor de hoofdtekst (de broodtekst) van je boek altijd voor een lettertype met schreef (Serif). 'Schreven' zijn de kleine streepjes aan de uiteinden van de letters. Voor lange, gedrukte teksten zoals bij een roman, wordt een lettertype met schreef door ons brein als makkelijk leesbaar beschouwd. Voorbeelden van schreef lettertypes zijn Times New Roman, Georgia of Garamond.
  • Omdat schreefloze lettertypes (Sans serif) een meer moderne uitstraling hebben, kun je ervoor kiezen om voor de hoofdstuk- en/of tussenkoppen een afwijkend, schreefloos lettertype te nemen, eventueel in een andere grootte en/of vetgedrukt, cursief etc.
• Lettertypegrootte
  Voor de meeste boeken is een puntgrootte van 11 of 12 punten voldoende, afhankelijk van het gekozen lettertype. Kies voor een kinderboek voor een wat grotere puntgrootte, bijvoorbeeld 14. Idem wanneer jouw doelgroep de wat oudere mens is.
• Regelafstand (interlinie)
  De regelafstand is de ruimte tussen de regels. Zorg dat deze groot genoeg is zodat het oog goed de regel kan volgen. Als de regels te dicht op elkaar staan, komt dat op de lezer over als één grote grijze brei. Staat de tekst te ver uit elkaar, kost het de lezer teveel moeite om lekker door te blijven lezen.
  De aanbevolen regelafstand is afhankelijk van het gekozen lettertype en de -grootte. Houdt als regel 140% van de tekstgrootte aan, maar minimaal 1,15 en maximaal 1,50.
• Inspringen
  Inspringen wordt gebruikt om aan te geven dat een nieuwe alinea begint. Daarvoor wordt aan het begin van de eerste regel een paar spaties wit gelaten. Deze witruimte geeft je lezer een 'adempauze'. Het gebruik ervan is een kwestie van smaak, niet iedereen vind het prettig lezen. Maar als je ervoor kiest, doe dit dan consequent.
  Tekst springt niet in op de eerste alinea van een nieuw hoofdstuk, na een witregel of wanneer een nieuwe alinea op een nieuwe pagina begint.
• Uitlijning
  De meest gebruikte uitlijning is het zogenaamde 'uitvullen'. De tekst van iedere regel wordt opgerekt tot aan de ingestelde rechtermarge, waardoor iedere regel even lang is en de tekst een rechthoek vormt. Dat geeft een rustig, egaal beeld.
  Het oprekken gebeurt door de spaties tussen de woorden langer of korter te maken, waardoor er soms grote witruimtes ontstaan. Dat ziet er niet altijd fraai uit. Hoe kleiner het papierformaat, hoe smaller de zetspiegel, hoe meer kans op te grote witruimtes. Je kunt dit opvangen door de functie 'woordafbreking' te gebruiken.
  De hoofdtekst links uitlijnen komt nauwelijks voor. Dat oogt rommelig en is dus niet aan te raden.

Omzetten naar drukklaar PDF

Is je opmaak klaar en heeft het de boekvorm die jij hebben wil, dan dien je het volgens de specificaties van de drukker om te zetten naar een drukklaar PDF-bestand. De lettertypes dienen daarbij ingesloten te zijn.

Lastig om zelf te doen?

Je manuscript is geschreven en je wilt het gaan uitgeven in eigen beheer, maar vind je het mooi vormgeven van de tekst lastig of heb je hulp nodig je manuscript om te zetten naar een drukklaar PDF-bestand? Schrijverspunt kan je tegen een aantrekkelijke prijs helpen!
Kijk op Binnenwerk van je boek opmaken voor meer achtergrondinformatie over dit product