Skip to main content

Schrijven: Zeg me 1: "Wie & Wat?" - De Protagonist

protagonist

Wie is de Protagonist? Wat is zijn Dramatisch Doel?

Als eerste bijdrage in een reeks rond de meer technische aspecten van het schrijversambacht, blijf ik graag even stilstaan bij wat ik beschouw als de fundamenten van een sterke plot.

Die hebben namelijk te maken met 'de 4 W's'. Kun je een antwoord geven op vier eenvoudige vragen – 'Wie? Wat? Waar? Wanneer?' – dan ben je al een heel eind op weg om een spannend verhaal te schrijven.

De belangrijkste W's hebben betrekking op de 'Wie' en het 'Wat', en zij komen dus eerst aan bod. In een volgend artikel zullen we het over het 'Waar' en 'Wanneer' hebben.

Wie is de Protagonist?

Wie draagt, wie drijft dit verhaal? Zonder wie zou dit verhaal niet verteld kunnen worden? Het is de allereerste vraag die je jezelf moet stellen als je een spannend verhaal wil vertellen. Het personage over wie ik het heb, is niet noodzakelijk hij of zij die het verhaal vertelt, of die het meest aan het woord of in beeld komt, en dat we doorgaans het 'hoofdpersonage' noemen. In de verhalen rond Sherlock Holmes, is zijn vriend en assistent dokter Watson de verteller, en is hij voortdurend aan het woord. Maar het personage zonder wie je geen verhaal zou hebben, is Sherlock Holmes. En hij is dan ook 'de protagonist'. Want zonder Holmes, heeft Watson niets te vertellen.

De Sprechhund

Sherlock is de motor van het verhaal; de dramatische functie van dokter Watson beperkt zich meestal tot wat men in filmtermen aanduidt met 'de Sprechhund'.

Het is een personage waar de protagonist tegenaan kan praten zonder dat hij of zij verder een substantiële rol in het verhaal hoeft te krijgen. Soms kun je bepaalde informatie nu eenmaal niet kwijt vanuit een bepaald personage, en als je anderzijds ook niet wil werken vanuit het voorbijgestreefde standpunt van 'de Alwetende Verteller', dan ben je aangewezen op een Sprechhund om deze informatie bij de lezer te krijgen.

Sherlock Holmes is een geniale detective. Het verhaal vertellen vanuit het perspectief van Sherlock Holmes, is om diverse redenen geen goed idee: wij lezers, gezegend met een modale intelligentie, beschikken nu eenmaal niet over zijn fenomenale kennis van de meest uiteenlopende onderwerpen, noch zijn wij in staat zijn bespiegelingen en deducties te volgen. Schrijver Arthur Conan Doyle heeft zeer goed begrepen dat hij, om dit soort verhalen te vertellen, een tussenpersoon nodig had die op hetzelfde niveau staat als de lezer, en dus een trapje lager dan Sherlock Holmes. Alleen op die manier kon de auteur ervoor zorgen dat schijnbaar onoplosbare mysteries toch opgelost zouden worden, en dat dit al niet op de eerste pagina's van het verhaal zou gebeuren, maar op de laatste – voor de stomverbaasde ogen van dokter Watson, het klankbord van Sherlock Holmes... en dus ook voor die van de lezer.

Wat is het Dramatisch Doel?

Wat wil de protagonist nu bereiken? Dat is de tweede W. Wat is het 'dramatisch doel' van de protagonist? Ook dit is een bijzonder belangrijke vraag, die zowel gesteld kan worden op het niveau van een scène of een hoofdstuk (die elk een eigen protagonist kunnen hebben), als op het niveau van het hele verhaal of de volledige roman. Zonder een duidelijk antwoord op de vraag wat de protagonist wil bereiken, kun je geen sterk verhaal bedenken. Het is de oorsprong van het heelal dat jij als auteur nu gaat scheppen.

In de verhalen waarin Sherlock Holmes de protagonist is, heeft hij steeds hetzelfde, zeer duidelijke dramatisch doel: hij wil het mysterie ontsluieren. Helemaal op het eind van het verhaal komen we te weten of hij daarin geslaagd is. Als je Sherlock Holmes heet, slaag je daar natuurlijk altijd in, maar wat zijn verhalen zo boeiend maakt – en wat op het eind ook voor de verrassende wending of een 'Aha Erlebnis' zorgt – is de manier waarop hij er nu weer in geslaagd is. Hoe heeft Sherlock Holmes deze keer afgerekend met het Probleem?

Het conflict met Antagonist of Antagonisme

Een protagonist is geen protagonist zonder antagonist of antagonisme, met wie hij of zij af te rekenen krijgt: iets of iemand met een tegengesteld dramatisch doel. De antagonist of het antagonisme zal alles in het werk stellen om te verhinderen dat de protagonist zijn of haar dramatisch doel bereikt. Hij/zij zal obstakels en problemen creëren en die op het pad van de protagonist leggen, dat leidt naar het dramatisch doel. Wij als lezer willen vervolgens meemaken hoe de protagonist hiermee afrekent, hoe de problemen worden opgelost.

Zonder antagonist geen conflict, en zonder conflict geen verhaal... want anders zou de protagonist recht op zijn dramatisch doel afgaan en komen we binnen de kortste keren te weten of hij/zij wint of verliest. En dat is niet interessant.

De antagonist kan een personage zijn (bij Sherlock Holmes is het de misdadiger), maar bijzonder interessant kan ook een antagonisme zijn dat in de protagonist zelf zit. Zo zou de verslaving van Sherlock Holmes aan morfine of cocaïne het hem wel eens extra lastig kunnen maken om zijn doel te bereiken. En de film Vertigo (1958) van Alfred Hitchcock, gebaseerd op de roman D'entre les morts van Pierre Boileau en Thomas Narcejac, is voor een groot deel gebouwd op een interne spanning en dito conflict. De protagonist heeft namelijk hoogtevrees, en zonder dit 'intiem' antagonisme dat de film ook zijn titel heeft gegeven, zou het verhaal nooit een klassieker geworden zijn.